Το Δωδεκαήμερον (25 Δεκεμβρίου – 5 Ιανουαρίου)
ΚΑΤΟΥΝΑ: ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
Το Δωδεκαήμερο που έρχονταν τα πάγανα ή παγανά (καλικαντζάρια) οι γυναίκες δεν πλένουν, δεν γνέθουν, δεν υφαίνουν, δεν λούζονται (και οι άντρες), δεν βάφουν γιατί τα ρούχα παρδαλίζουν και γενικά όλα παγανίζονται.
Τα ρούχα δεν τα’ αφήνουν το Δωδεκαήμερο έξω μετά το βασίλεμα του ήλιου γιατί τα βρέχουν τα πάγανα ή τα παίρνουνε. Και αν καμιά φορά τ’ αφήσουν, όταν τα μαζέψουν τα λιβανίζουν.
Την νύχτα βάζουν λιβάνι κι όταν βγαίνουν έξω κρατούν δαυλί αναμμένο.
Από τα Χριστούγεννα έως τα φώτα που θα αγιάσουν τα νερά, τη νύκτα δεν κάνει να φωνάζουμε δυνατά γιατί υπάρχουν τα πάγανα και αποφεύγουν να βγαίνουν τη νύχτα τα μικρά παιδιά, φοβούμενα τα πονηρά πνεύματα του Ηρώδη που έσφαξε τα νήπια στη Βηθλεέμ.
Παραμονή Χριστουγέννων
Την παραμονή των Χριστουγέννων φτιάχνουμε το Χριστόψωμο. Βάζουμε το ζυμάρι σ΄ ένα ταψί και πάν’ στο ζ(υ)μάρι κάνουμε σταυρό και σφρα'ι'δα (σφραγίδα), βάζουμε μύγδαλα και καρύδια στις γωνίες κι ολόγυρα και το πασπαλίζουμε με σουσάμι. Επίσης φτιάχνουμε μελομακάρονα και το παραδοσιακό μας γλυκό το ρεβανί ή ραβανί.
Μέσα στο Χριστόψωμο βάζουμε κι ένα νόμισμα. Το ψήνουμε και το έχουμε έτοιμο για την μέρα των Χριστουγέννων.
Την παραμονή οι συγχωριανοί μας πάνε στο νεκροταφείο στα αγαπημένα τους πρόσωπα που έχουν χαθεί και μοιράζουν γλυκά, ψωμάκια κ.λ.π. .....
Επίσης την παραμονή μαζεύονται πολλοί φίλοι και γείτονες για να σφάξουν το γουρούνι.
Το χτυπάνε με τσεκούρι και όταν πέσει κάτω γίνεται η σφαγή του στην συνέχεια το κρεμάμε, βάζοντας και ένα πιρούνι για τα πάγανα, στο στόμα του βάζουμε ένα λεμόνι. Τα γουρούνια δεν τα σφάζουμε αν είναι Τρίτη γιατί τότε το κρέας τους μυρίζει.
Την παραμονή των Χριστουγέννων νύχτα, η πρωί - πρωί έρχονται τα παιδάκια και λένε τα κάλαντα κρατάνε στα χέρια τους άλλο πυροστιά (τρίγωνο), άλλο καραμούζα, άλλο τούμπανο κλπ.
Τα κάλαντα γύρω στα 1905 άρχιζαν:
"Χριστούγεννα πρωτούγεννα
πρώτη γιορτή του έτους.
Στα παιδάκια που λένε τα κάλαντα δίνουμε κέρματα. Τα κάλαντα που λένε τα παιδάκια εδώ είναι τα ίδια μ’ εκείνα που λέγονται σχεδόν παντού.
ΤΟ ΓΟΥΡΟΥΝΙ
Στα χωριά τα Χριστούγεννα ήταν παράδοση να σφάζουν ένα γουρούνι. Κάθε οικογένεια ετοίμαζε το ζώο από το καλοκαίρι. Το τάιζαν με ότι υπήρχε στο σπίτι, με βελανίδια, με ρίζες από δέντρα, χορτάρια, γι’ αυτό ήταν και νόστιμο το κρέας του.
Όταν άρχιζε η νηστεία των Χριστουγέννων το έκλειναν κάπου και το τάιζαν περισσότερο για να παχύνει, γιατί χρειάζονταν το λίπος για περάσουν όλο το χειμώνα.
Από το κρέας του έφτιαχναν διάφορα φαγητά όπως: χοιρινό παστό με λίπος, χοιρινό καπνιστό, χοιρινό στα κάρβουνα, στη σούβλα "σουβλιμά", στο φούρνο, «γιαπράκια», πατσά χοιρινό και σπληνάντερο.
Επίσης την παραμονή των Χριστουγέννων, τα χτυπάγανε στο κεφάλι με το τσεκούρι πριν τα σφάξουν διότι ήταν πολύ δύσκολο να το καταφέρουν. Την επόμενη των Χριστουγέννων βγάζανε το λίπος, το κόβανε σε κομμάτια και το βάζανε σ’ένα καζάνι που το τοποθετούσαν στη φωτιά, το λιώνανε, και βγάζανε τις γευστικές τσιγαρίδες, το βάζανε σε τενεκέδες και το χρησιμοποιούσαν σε διάφορα φαγητά όλη τη χρονιά.
Οι τσιγαρίδες σήμερα πλέον έχουν γίνει έθιμο, που στο ξηρόμερο το πρωτοξεκίνησε ο Τοπικός Σύλλογος Φυτειών εδώ και πάρα πολλά χρόνια και στην συνέχεια γίνεται η αναβίωση του εθίμου σχεδόν σε όλα τα χωριά της περιοχής μας
Τα γουρούνια που έσφαζαν τους διέκριναν από τους Τούρκους διότι οι Τούρκοι λόγω της μουσουλμανικής θρησκείας τα απαγόρευαν (έλεγαν ότι τα γουρούνια τρύπησαν τα κρυμμένα στη γη ασκιά του Μωάμεθ.)
ΚΟΥΛΟΥΡΕΣ
Τα Χριστούγεννα για να κεράσουν τα παιδιά και τα βαφτιστήρια που έρχονταν στο σπίτι έφτιαχναν κουλούρες. Εκείνες που προορίζονταν για τα αγόρια τις έκαναν στρογγυλές και κούφιες στη μέση. Σε εκείνες για τα κορίτσια τις έκαναν σαν κούκλες, και τις κένταγαν με το ψαλίδι και το πιρούνι και έβαζαν και καρύδα ή αμύγδαλο από πάνω.
Σε εκείνες για τα βαφτιστήρια έβαζαν ένα αυγό ή καρύδια. Όταν ήταν έτοιμο το ζυμάρι για φούρνισμα τις άλειφαν με αυγό ή με σιρόπι από ζάχαρη και τις έβαζαν για ψήσιμο.
Την ημέρα των Χριστουγέννων πέρναγαν τα παιδάκια και τα φίλευαν. Στα βαφτιστήρια την κουλούρα την έδινε πάντα η νονά και συνοδεύονταν και από άλλα δώρα.
ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ
Όπως και σήμερα γινόταν με αλεύρι. Το ζυμώνανε πολύ καλά με το προζύμι, και με το ζυμάρι έφτιαχναν πρώτα έναν πάτο στο ταψί. Γύρω γύρω έβαζαν ένα στεφάνι και στη μέση ένα σταυρό για το Χριστό. Στη μέση του σταυρού έμπηγαν ένα αυγό. Στη συνέχεια έβαζαν την σφραγίδα και το «κεντούσαν» με ένα ψαλίδι για να φαίνεται όμορφο. Έβαζαν και καρύδια και αμύγδαλα, και λίγο τυρί στις άκρες για να είναι καλά τα ζώα του σπιτιού. Την παραμονή των Χριστουγέννων, οι γυναίκες του χωριού σηκώνονταν νύχτα και ζυμώνανε τα χριστόψωμα. Μέσα βάζουν ένα νόμισμα και το βράδυ το κόβουν πάνω σε ένα ποτήρι κρασί, σε τεμάχια.
Ενώ υπήρχε και το έθιμο όταν ζύμωναν το ψωμί, ένα μέρος από αυτό το σταύρωναν και συμβόλιζε τα χέρια του Χριστού και έβαζαν μια καρύδα που συμβόλιζε το κεφάλι. Στο χωριό όλα τα σπίτια είχαν φούρνους που έψηναν το ψωμί με ξύλα. Φτιάχνανε πρόσφορα (λειτρουγιές) η (λειτουργιές) που τα πήγαιναν στην εκκλησία.
ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
Ξημερώνοντας τα Χριστούγεννα οι γυναίκες έπαιρναν τις στάχτες από το τζάκι και τις ρίχνανε στις τέσσερις γωνίες των σπιτιών για να φύγουν τα παγανά.
Την ημέρα των Χριστουγέννων, όλες οι οικογένειες σηκώνονταν πολύ πρωί και πήγαιναν στην εκκλησία.
Γυρίζοντας από την εκκλησία, βάζανε φωτιά στο τζάκι και ψήνανε σουφλιμά και σπληνάντερο.
Το μεσημέρι, όλοι τρώγανε κοτόσουπα μαζεμένοι γύρω από το οικογενειακό τραπέζι.
Πριν από το φαγητό, αφού μαζευτεί όλη η οικογένεια βάζανε το κρασί στη μέση στο τραπέζι και κόβανε το Χριστόψωμο παν’ σ’ ένα δίσκο, πάν’ στο δοχείο με το κρασί σε τόσα κομμάτια, όσα είναι τα μέλη της οικογένειας. Το χριστόψωμο το έκοβε πάντα ο νοικοκύρης του σπιτιού. Πριν το κόψει το ακουμπούσαν όλοι με το δεξί χέρι, το σταύρωναν τρεις φορές με το μαχαίρι, και το έκοβαν λέγοντας «του χρόνου να είμαστε όλοι καλά» και ο καθένας έπαιρνε το κομμάτι του, ανάμεσα στα κομμάτια ήταν αυτό του χριστού και του σπιτιού, αν απουσίαζε κάποιος από το σπίτι και δεν ήταν στο χωριό έκοβαν κομμάτι και σ' αυτόν.
Πολλές οικογένειες στην συνέχεια το γλεντούσαν.......
Συνεχίζεται
Ευάγγελος Κουτιβής
